|
Spomenik palim borcima i žrtvama fašizma Jevrejima iz Visokog U Visokom, gradiću nedaleko od Sarajeva, 19. avgusta 1979. godine otkriven je spomenik Jevrejima palim borcima i žrtvama fašizma iz Visokog. U prisustvu velikog broja građana iz Visokog, predstavnika društveno-političkih organizacija iz Visokog i Izvršnog vijeća Bosne i Hercegovne, članova Jevrejske opštine Sarajeva, predstavnika Saveza jevrejskih opština Jugoslavije i predstavnika jevrejskih opština Beograda i Zagreba, spomenik je otkrio predsjednik Skupštine opštine Visoko drug Hanđija. Predsjednik SUBNOR-a drug Svičo Halid istakao je u svojem govoru da je ovaj spomenik obilježje teških dana što ih je jugoslovenski narod trpio za vrijeme II svjetskog rata, a posebno Jevreji. U nekadašnjoj varošici Visoko, ustaše i Nijemci su pobili 220 ljudi od kojih su 119 bili Jevreji. Okupatori su uništili sve što je bilo plemenito i radino. U Visokom, toj tihoj bosanskoj kasabi, prije rata su živjeli Muslimani, Srbi, Hrvati i Jevreji u slozi i ljubavi, a nastavili su tako i u najtežim danima. Okupator je nastojao da unese razdor među njih i međusobno istrebljenje, ali u tome nije uspio. Tada se snagom svoga oružja i ne-ljudskih nagona ustremio najprije na jevrejsko stanovništvo, a zatim na druge kako bi u samom začetku omeo otpor koji je bio neminovan bez obzira na žrtve i cijenu koje su platili svi naši narodi. Spomenik sa ispisanim imenima 119 Jevreja boraca i žrtava fašizma od 120 koliko ih je bilo prije rata, jeste spomen na žrtve čije su kosti posijane po logorima, zatvorima ili na bojnom polju. Poslije otkrivanja spomenika položeni su vijenci Skupštine opštine Visoko, Saveza jevrejskih opština Jugoslavije, jevrejskih opština Sarajeva, Beograda, Zagreba i prijatelja Jevreja Visočana koji žive u Beogradu. U ime Saveza jevrejskih opština Jugoslavije i Jevrejske opštine Sarajeva govorio dr Isak Levi. On je is¬takao da ovaj spomenik predstavlja naša osjećanja za sve borce pale u borbi i za žrtve fašističkog terora, ali ne samo za one čija su imena ispisana nego i za one koji nekim slučajem nisu pobrojani. Ovaj spomenik će služiti kao dokaz da je u Visokom postojala etnička grupa Jevreja koja je sarađivala — dijelila dobro i zlo — sa ostalim narodima ovog kraja, a tokom rata potpuno nestala pošto su je uništili nacisti i njihove sluge. Istorijski podaci govore da su Jevreji boravili u Visokom već prije 200 godina. Najstariji spomenici na Jevrejskom groblju, gde se nalazi i ovaj novi spomenik, datiraju unazad 100 godina, a vjerovatno ih ima i starijih, ali je teško pročitati. Jevreji u Visokom su se bavili zanatima, trgovinom, prosvjetnim radom, a bilo je i nekoliko Ijekara. Većina je živila standardom ostalih mještana i u ničemu se nije odvajala od svojih sugrađana. Tokom gotovo dva stoljeća nije među Visočacima bilo neprijateljstava, a pripadnosti raznih naroda i vjera živjeli su u prijateljstvu. Međutim, Nijemci i ustaše uništili su ovu slogu odmah po zauzimanju vlasti. Veoma mali broj visočkih Jevreja preživio je drugi svjetski rat: Isak Eskenazi odlaskom u partizane 1941, a dvojica su se spasla iz zloglasnog logora u Jasenovcu i otišla u NOB 1942. godine. U toku rata uništeni su sinagoga i prostorije Jevrejske opštine, a od članova Jevrejske zajednice zatečene su u Visokom poslije oslobođenja samo dvije žene. Danas u Vi¬sokom nema Jevreja, ali bez obzira na to bila je želja da se toj maloj etničkoj grupi obezbijedi odgovarajuće mjesto u istoriji sada vrlo lijepog, kulturnog i privrednog grada Visoko. Zahvaljujući nekolicini preživjelih Visočana, Leonu-Dudi Montiliju, po-moćniku ministra za privredu u penziji, Adi Kabliju, potpukovniku JNA u penziji, i profesoru dru Mariju Romanu, pukovniku JNA u penziji, pokrenuta je akcija da se podigne ovaj spomenik i tako obilježi sjećanje na poginule i ubijene Jevreje iz Visokog. Inicijativu su svesrdno pomogli i podržali Skupština opštine Visoko, društveno-političke i privredne organizacije Visoko, a naročito istaknuti pojedinci. Ovom plemenitom aktu dali su podršku i pomoć Jevrejska opština u Sarajevu i Savez jevrejskih opština Jugoslavije. U ime Saveza jevrejskih opština Jugoslavije i matične Jevrejske opštine u Sarajevu, dr isak Levi se je zahvalio inicijatorima i svim ostalima na ukazanoj pomoći oko podizanja spomenika. Predstavnik prijatelja, visočkih Jevreja nastanjenih u Beogradu, istakao je veliko prijateljstvo koje su ostali narodi gajili i c|aje prema Jevrejima. Skupština opštine Visoko organizovala je prevoz učesnika od hotela u Visokom do groblja i natrag, a po završenoj komemoraciji priredila je za goste zakusku u novom hotelu u Visokom. Televizija-Sarajevo je snimala otkrivanje spomenika i komemoraciju a 20. VIII 1979. reproducirala snimak u vijestima. List »Oslobođenje« je povodom otkrivanja spomenika u subotu 18. avgusta objavio članak o visočkim Jevrejima. Dr. I. Levi Jevrejski pregled, 9-10, 1979 Spomenik Jevrejima iz Visokog Sa otkrivanja spomenika, 19. VIII 1979. Pogled na deo starog jevrejskog groblja u Visokom
|
